104 / 212
“Хикмет”
баспа үйі
жағдайларды табуды бәрінен көп қалағандарымен бұл
мәселеде орынды бір ой алға тарта алмаған.
Мұнымен қатар Құран туралы жақсы мәліметке ие
болмаған оқушы кейде аяттардың арасында қайшылықтың
болғандығын ойлап қалады. Міне мұндай жобалауды ишкал,
осылай есептелген мәселелерді мүшкил (мүшкіл) дейді.
Маңыздысы - осылай жорамалданғандардың табылуы
емес, айқындалмайтындай мәселелердің табылмауы. Ишкал
мына себептердің бірінен пайда болады:
1) Білдірілген мәселенің түрліше жақтарының болуы.
Мысалы: адамның жаратылысы мынадай: топырақтан
(Әли
Имран, 59)
, балшықтан
(Хижр, 26)
, құп-құрғақ балшықтан
(Рах-
ман, 14)
, ұрықтан
(Нахыл, 4)
жаратылғандығының білдірілуі
қайшылық емес, адам жаратылысының түрлі жақтарын біл-
діру үшін еді.
2) Тақырыптың түрлілігі сөз болуы мүмкін. Мыса-
лы: «Бұлардың арасында әділдік істей алмауларыңнан
қорықсаңдар, бір әйелге үйленіңдер…»
(Ниса, 3)
аят кәри-
мәсымен «Қанша тырыссаңдар да әйелдеріңнің арасына
бүкілдей әділ мәміледе бола алмайсыңдар»
(Ниса, 129)
деген
аят кәримәсы арасында қайшылықжоқ. Әрқайсысында басқа
тақырыптар туралы айтылған. Біріншісінде сыртқы хақтар -
заңды жағдай, екіншісінде болса, жүректен орын алған сезім
туралы айтылған.
3) Істің екі бөлек жөні табылуы мүмкін. Мысалы:
“Атқанда сен атпадың, іс жүзінде Аллаһ атты”
(Әнфал, 17)
деген
аят кәримәсі «ату іс-әрекетін сен жаратпадың, бірақ иелену
жағынан сен аттың» деу. Яғни істің жарату жағы - Аллаһқа,
иелену жағы - құлға тән.
4) Тура немесе астарлы мағынадағы жорамалы табы-
луы мүмкін. Мысалы: «Қиямет күні адамдарды мас күйде
106