83 / 216
83
Кісі ақысының көп қырлылығы
Достық туралы ел ішінде мынадай әңгіме тараған.
Ертеректе Әйтімбет деген сөзге шешен кісі болып-
ты. Бір отырыста Әйтімбет шешенге замандастары:
–Достық нешеу? – деп сұрақ қояды. Сонда Әйтімбет
тұрып: – Достықтың екі түрі болады. Бірі - адал достық
та, екіншісі-амал достық. –Дұрыс-ақ. Енді оларды қалай
ажырата аламыз? – дегендерге: – Адал достық-өмірлік
нұсқа болады, амал достықтың өрісі қысқа болады, – деп
жауап берген екен Әйтімбет.
Серәлі Еруәліұлы ақын да (1835-1876) өз өлеңінде
достарды бір-біріне адал болуға шақырып былай де-
ген:
Нағыз дос бір-біріне тарылмайды,
Жуырда түрткеніне жарылмайды.
Жақсы-жаман айтты деп елемейді,
Бақ-дәулет сол адамнан арылмайды.
Нағыз дос бірін-бірі жамандамас,
Араға көп өкпе сап табандамас.
Көңілі татулықты іздеп тұрар,
Жөніне татулықтың шабандамас...
ә) Әңгімелесу, сұхбат ақысы
«Жолдастық, сұхбаттастық – бір үлкен іс. Оның
қадірін жетесіз адам білмес» деп Абай атамыз айтпақшы,
сұхбат пен әңгіменің де өз өлшемі мен әдебі барын ескер-
ген жөн. Құранда Аллаһ тағала:
«Шын мәнінде жасы-
рын жиналыс - мүминдерді кейіту үшін жасалған
шайтан ісі...»
(«Мужәдәлә» сүресі, 10-аят) – десе,
тақырыпқа қатысты хадисте:
«Үш кісі бас қосқанда,
екеуі өзара күбірлесіп, үшіншісін ыңғайсыз жағдайға
қалдырмасын»
делінген
94
. Рас, мұндай жағдайда шетке
94
Бұхари. Истизан 45; Мүслим. Сәлем 36; Әбу Дәуіт. Әдеп 24; Ибн
Мажә. Әдеп 50.