175 / 212
“Хикмет”
баспа үйі
лайды; олай болғанда да ақиқаттардың теңдігі бұзылады.
Көптеген ақиқаттың нағыз таза реңін көру үшін жобалау-
лар мен қиындықтарға шыдауға мәжбүр қалады. Кейде тіп-
тен қарсы шығуға дейін барады. Құранның аят кәримәлары
да ол теңіз ішіндегі қазыналардың сүңгуірі. Бірақ‚ көздері
ашық болғандықтан ол қазынаның әрбір жағын игеріп,
не бар‚ не жоқ екенін көреді. Ол қазынаны осылайша тепе-
теңдігімен суреттейді. Шындықтарды Құраннан дәріс алса
да көп құдайшыл пәлсәпәшілердің, Мұғтәзиләның, сондай-
ақ‚ сүннеттің таразыларымен ғана тартпай тек көрегенділік
пен аянға сүйеген сопылықтың кітаптарын назар аударып
оқығандар осы үкімді бекітеді. Сүннетке мойынсұнбай
мәселелердің тереңдігіне батқанжәне жартыжолдан қайтып‚
бірнеше сектаның басыболған адасқанмәзһәбтардың имамда-
рыақиқаттардыңарасындатеңдіктіқұраалмағандықтарынан
бір топ мұсылмандарды жаңылыс жолдарға түсірген. Міне
олардың осы әлсіздіктері Құранның иғжазын көрсетеді.
Кейбіреулері Құранның әлем туралы пән білімдері
сияқты айтпағандығын, оның да кейбір жақтарға аса назар
аударғанын алға тарта алады. Бұған берілетін жауап мынау:
Уахиданбастауалмайтынадамзаттықкөзқарасболмыстың
мәндерін және ерекшеліктерін нақтылап түсіндіреді. Бірақ‚
олар Жаратушыларына деген міндеттерін түк аузына алмай-
ды. Барлығы дерлік әлем кітабының тек нақыштары мен
әріптерінен баяндайды. Ал‚ мағынасына мән бермейді. Құран
болса, дүниеге «өткінші, алдаушы, тұрақсыз» деп қарайды.
Болмыстың заттық мәндерінен, ерекшеліктерінен қысқаша
сөз етеді. Бірақ‚ Жаратушының оларға берген міндеттерінен,
Оған дәлелдерінен және Оған деген жағдайларынан егжей-
тегжейлі түрде баяндайды. Қалайша қолымыздағы (секунд
пен минут көрсеткіші болмаған) сағат сыртқы көріністе еш
қозғалыссыз көрінсе де, ішіндегі шарықтарында үздіксіз
әрекет бар. Иләһи құдіреттің үлкен сағаты болған дүние де
сырттай тұрақты көрінсе де зауалға қарай дөңгелеп, ауып
177