203 / 400
203
Әбу Ханифаның фиқһ іліміндегі орны
халықтың арасында нақты осы сөздерді қолданып
жатпай тек ақшасын беріп, затты сатып алу әдетке ай-
налып кеткендіктен, бұл сөздерді қолданбай-ақ ақысын
төлеп, затты алып кете беруге рұқсат берілген.
Фиқһқа қатысты үкімнің тағы бір қырын былай
зерделеуге болады. Кейбір сөздің мағынасы әдет-
ғұрыпқа байланысты бір басқа, ал тікелей сөздік
мағынасы өзгеше болуы мүмкін Осындай жағдайда
үкім әдет-ғұрыпқа байланысты бекітіледі. Егер біреу
«бас сатып алмаймын» деп ант етсе, шариғат бой-
ынша сертін бұзбауы қажет. Бірақ, ант еткен кісінің
сөзі тікелей мағынасында барлық тіршілік иелеріне
қарата айтылғанымен, әдет-ғұрпымызда олардың
кейбіреуі бұл санатқа кірмейді. Егер ант берген адам
көгершіннің, шымшықтың, торғайдың, т.б. дене
тұрқы шағын құстың басын сатып алса, оның берген
серті бұзылмайды. Өйткені, олардың басы әдеп-
ғұрпымызда пайдаланылмайтындықтан, «бас» есебінде
қабылданбайды. Сондықтан, бұл жерде әдет-ғұрып
370
шариғи дәлел болып саналады.
Әбу Ханифа мәселелерді әуелі қияспен, егер қиясқа
сай келмесе, истихсанмен бағамдайтын. Ал истихсан-
мен шешілмесе, жергілікті халықтың әдет-ғұрпын
ескеретін. Өйткені, әр халықтың өзіне тән әдет-ғұрпы
бар. Бес саусақ бірдей емес. Сол секілді әр халықтың
өз салт-дәстүрі бар. «Әр елдің салты басқа, иттері қара
370
Исламқұқығындағыурф, яғни, әдет-ғұрыптыңмағынасықазіргі
біздің түсінігімізден әлдеқайда кең мағынада қолданылатынын
ескергеніміз жөн. Әдет-ғұрып дегенде, құқықтық нормаларға,
заңға негіз болатын әдет, яғни сол қоғамда кең тараған саяси-
әлеуметтік нормативтер тегіс қамтылады. Бұл сөзді ырыммен
немесе қандай да бір құқықтық сипаты жоқ әдеттермен шатас-
тырмау қажет.