209 / 400
209
Әбу Ханифаның фиқһ іліміндегі орны
осындай жағдайлармен байланыстырып түсіндіруге
болады
379
.
Құран мен сүннетке жіті назар аударғанда,
шариғаттың құқықтық нормалар бекітуде қоғамдық-
әлеуметтік ерекшеліктерді назарға алғандығы,
түбегейлі өзгерістерді бірден емес сатылай, бірте-бірте
өзгерту әдісін қолданғандығы, халықтың аят-хадиске
қайшы келмейтін дәстүрлерінің жалғасын тапқандығы
байқалады. Пайғамбарымыздың
(саллаллаһу аләйһи уә сәлләм)
осындай ұстанымдарын негізге алған фақиһтар кейбір
мәселелерге қатысты үкім берерде халықтың әдет-
ғұрпына мән берген
380
. Хижаз аймағынан тысқары
өңірлерде өмір сүретін мүлдем басқа мәдениет пен салт-
дәстүрі бар адамдар арасында пайда болған кәләмдық,
философиялық, саяси жағдайлардың ықпалымен
қалыптасқан Куфаның әлеуметтік қажеттіліктері,
туындаған жаңа мәселелер қалыптасқан құқықтық
тәжірибеде Құран мен хадистен бөлек сол қоғамның
әдет-ғұрпын ескеруді қажет етті
381
.
Мәдина тұрғындарының өмір сүру салты көбіне
сахабалардың Пайғамбарымыздан естіп-білген немесе
бір-біріне еліктеу арқылы қалыптасқан жүйеден
тұратын. Ал Мәдина қаласынан тыс жерде сан алуан
қоғамдық-мәдени проблемаларды шешуде іздеген жау-
аптарын Құран мен сүннеттен таппаған кезде ақылдың
көмегіне сүйеніп, үкім беру қажеттілігі туындады.
Ақылға сүйенгеннің өзі де Құран мен сүннеттен алыс
379
З. Шағбан, 200-б.
380
Илмихал, ТДУ, 1-т., 152-б.
381
Ф. Арабажы,
Ханефилигин олушумунда жоғрафи еткенлер,
Имамы Ағзам Ебу Ханифе ве дүшүнже системи, 16-19 Еким,
2003, семпозиум материалдары,, 1-т., 352-б.