210 / 400
210
Әбу Ханифа және ханафи мәзһабы
кетпейтін
382
. Жалпы, әдет-ғұрыпты ханафи мәзһабы
ғана емес, басқалары да негізге алған.
Қорытындылай айтсақ, әдет-ғұрып діни үкім
шығару, яки, пәтуа беру тұрғысынан мұсылман
құқығының қайнар көздерінің бірі болып табылады.
Әдет-ғұрыпқа мән беріп, оны негізге алу – Ислам
құқығының динамизмін, барлық уақытта жергілікті
халықтың дүниетанымына сай келетін кеңдігін
көрсететін бірден-бір ерекшелігі.
Ижтихад жасау – Ислам дінінің рухының өзінде
бар қасиет. Аллаһ тағала адам баласын ұдайы терең
ойлануға шақырады. Пайғамбарымыз
(саллаллаһу аләйһи уә
сәлләм)
белгілі бір мәселеге қатысты уахи келмеген кез-
дерде ижтихад жасаған және сахабаларымен кеңесіп,
олардың да көзқарастарын ескергендігіне қатысты
дәлелдер дереккөз кітаптарда көптеп кездеседі
383
.
Жалпы алғанда, аят-хадистерде адам ғұмырының
барлық қырын қамтитын қат-қабат иірімдері мен
олардың нақты шешімі айтылып, бекітіліп қоймаған.
Егер олай болған жағдайда, діни үкімдерге қатысты
том-том еңбектерді оқып-тауысуға адамның ғұмыры
жетпес еді. Бұл өз кезегінде дінді қиындатып жіберер
еді. Аллаһ тағала пенделеріне көтере алмайтын салмақ
салмайды. Егер Жаратқан иеміз барлық мәселелердің
382
Бұл да сонда, 1-т., 352-б.
383
Тақырыбымыз тікелей мәзһабтар тарихы болмағандықтан
қысқаша ғана тоқталдық. Бұл айтқандарымызға қатысты
келтірген дәлелдер турасында білгіңіз келсе, мына кітаптарға
қараңыз: Шах Уалиуллаһ Дәхләуи,
Хужжатуллаһил-балиға,
2
том., әл-Матбаатул-хайрия, 1-басылым, Мысыр, 1332 һ; М.
әл-Худари,
Тарихут-тәшриил-Исламий,
Матбаатул-истиқама,
5-басылым, Каир 1939; Х. Караман,
Ислам хукукында
ижтихад