229
Әбу Ханифаның фиқһ іліміндегі орны
жағдайға қарай түрленуі әрі тигізер пайдасына қарай
өзгеріске ұшырауы мүмкін. Мысалы: су өзінше бір
ақиқат, субстанция. Бірақ, су бір ақиқат болғанымен,
барлық адам оның игілігін бірдей көріп пайдалана
алмайды. Әрине, адам суға мұқтаж. Бірақ, адамның
жағдайына қарай ақиқат екендігі талас тудырмай-
тын судың да үкімі өзгеруі мүмкін. Мысалы, қатты
сырқаттанған адамға су – шипа, емделіп, ауруынан
айығуы үшін ол суды ішуі керек, олай болса, бұл
жерде сырқат адам үшін су ішу − уәжіп. Егер ішпесе,
денсаулығына, тіпті өміріне қауіп төнуі мүмкін.
Енді екінші бір адам ауруына байланысты уақытша
су ішпеуі керек, егер ішсе у ішкендей денсаулығын
құртады. Олай болса, бұл адамға су ішу − харам. Ал
енді біреуге судың тигізер зияны пайдасынан артық
болса, оған су ішу − мәкрүһ. Ал тағы бір адамға су
ішудің зияны жоқ, сондықтан ол адамға су ішу − рұқсат.
Енді бір адам үшін су ішудің пайдасы да, зияны жоқ.
Ал енді біреуге суды ішу өз еркіне байланысты, қаласа,
ішеді, қаламаса, ішпейді. Олай болса, бұл адамға су
ішу − мүбах. Бұдан байқағанымыздай, судың өзінен
оны қолданатындардың жағдайына қарай бес түрлі
үкім шығаруға болады. Осылайша, Аллаһтың үкімдері
адам баласының жағдайына қарай өзгеріп отырады.
Сол секілді мәзһабтар арасында әр түрлі пікірлердің
кездесуі – өз ретінде пайдалы әрі дұрыс.
Қазіргі жағдаймен түсіндірер болсақ, қандай да
бір елде міндетті түрде Ата заң қабылданады. Бұл
Ата заң – барлық заң жиынтығының негізі болып са-
налады. Ал түп негізін Ата заңнан алатын ірілі-ұсақты
заңдар өте көп, олардың бәрі сол Конституцияда
жазылған негізгі қағиданың, (ережелердің) төңірегінен