349 / 400
349
Әбу Ханифа және ақидалық көзқарастары
тарихы кітаптарында ұғымы берілген әрі иман еткен
кісіге күнә істеудің еш кесір тигізбейтіндігін негізгі
көзқарас ретінде ұстанатын мүржиямен үш қайнаса
сорпасы қосылмасы ақиқат. Егер солай болған
болса, ондай көзқарасты шәкірттері де жақтар еді.
Шындығында, олар керісінше, мүржияны сынға
алған. Әбу Ханифаның күнә істегеннің діннен
шықпайтындығын, мүмин болып қалатындығы
жайлы көзқарасы сәлафтарды да қосқанда бүкіл әхлі-
сүннеттің көзқарасына айналғанын назарға алсақ,
оны мүржияға тән деп қарау ол дәуірде мәзһабтарға
қатысты ұғымдардың әлі қалыптаса қоймауынан болса
керек. Негізінде, Әбу Ханифа кезеңінде жаңа қалыптаса
бастаған әхлі-сүннет үшін бұл атау әлі қолданыла
қоймағандықтан, ақида мәселелерінің әрбіріне қатысты
әхлі-сүннет ғалымдарына түрлі атаулар берілгені
белгілі. Мәселен, мұғтазила ғалымдары иләһи си-
паттар жайындағы көзқарастарына орай әхлі-сүннет
ғалымдарын мүшәббиха, адамдардың іс әрекеті мен
тағдырға қатысты пікірлері себепті мұжбира немесе
жәбрия деп атаған
625
. Матуриди де адамның дербес
қалауы мен іс-қимылға, өзіндік қарым-қабілеті жоқ
деп санап, адамдардың бүкіл әрекетін иләхи қалау мен
құдіретке қалдырғандарды мүржия деп атаған
626
. Әбу
Ханифаның иман түсінігін сынға алған Ибн Хазм оны
мүржияның ішіндегі әхлі-сүннетке ең жақындардың
бірі ретінде қабылдаған
627
.
625
ҚадыАбдулжәббар,
Шәрхул-усулил-хамса
(баспағадайындаған:
Абдулкарим Осман), Каир, 1965, 75 б.
626
Матуриди,
Тәуилату әхлі сүннә
(баспаға дайындаған:
М. Мұстафизуррахман), Бағдат, 1983, 98-б.
627
Ибн Хазм,
әл-Фасл,
ІІ, 228, 265.