115 / 212
“Хикмет”
баспа үйі
дігі өзін көрсетіп алады. Кәләмдағы әсермен есінен танатындай
шаттанып, тілге күшті жаратылыспен жаратылған арабтар,
өз жаратылыстарын сезімталдығымен өздері бейнелеген баян
сезімдерін көргенде өздерінің саналықты әлсіз екендіктерін
анық түсінді. Тек кейбіреулерінің қарсылығы жүректеріндегі
бұл түсінікті мойындауға кедергі келтірді.
3
Құран жекпе-же-
гімен оларды есеңгіретіп, ең сезімтал жақтарына ауыртпалық
тигізді. Тіпті барлығынан бас тартып, өтірікке толы болса да,
он сүренің ұқсасын келтіруін талап етті. Соның өзінде олардың
бұған күштері жетпеді.
ҚҰРАН ТӘСІЛІНІҢ БАСТЫ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ
1) БАРЛЫҚ ӘДЕБИ ТҮРЛЕРДЕН БӨЛЕК БОЛУЫ
Арабтар білетін әдеби түрлер - өлең мен қара сөз еді.
Ақынның белгілі қалыптағы және ұйқастырылған өлеңі бо-
луышарт еді. Қара сөз болса ұйқастырылған шығарма немесе
сілтеу пішінде болатын еді. Құран бұлардан ешбіріне жатпай-
ды. Мұнымен бірге Құраннан қысқа бір бөлім оқыған адам,
аяттардың кезек-кезек келуі арқылы сәйкестіктің әсері өзін
баурап алғандығын сезінеді.
Бұлшындық Құранның тұтасын осылай. Әрбір мұсылман
бірден жаттап алатын Фатиха сүресін, Йәсин, Рахман,
Таһә сүрелерінің бас жақтарын осыған мысал ретінде еске
түсірейік.
«Құранда көп мөлшерде ұйқас бар, ұйқасып келудің өзі
араб әдеби қара сөз түрлерінің бірі емес пе?» - деген сұрақ
қойылуы мүмкін. Жауабы мынау: Ұйқастық - сөйлемді не-
месе абзацты бір ұйқас және өлшеммен бітіру емес, осы істің
маманының айтқанындай сөздіңдәл сол өлшемменжалғасуы.
3
Сол туынды, 192-бет.
117