118 / 212
“Хикмет”
баспа үйі
(
َى
�ْ�ُْ�
ا
) немесе َ
�َ�َ�� �
��
ا
немесе (
إِذن
) сөздерінің тек ұйқастық
немесе өлшем үшін жалғанғандығын айтып отырған емеспіз.
Бұлар мағынадағы арнайы жұқалықтардың себебінен
әуелгі сөздің келесі сөзге байланысуына қажет. Өлең тәсілі се-
бебінен бұл ерекшеліктің болмауы және өзге ерекшеліктерді
бұзбау шартымен, мағына немесе сәйкестік жағынан функци-
ясы бар бір сөздің қолданылуы да бөлек бір әдеби ерекшелік.
Бұл сәйкестік жаңа ғана айтылған тәсілде немесе оған
жақын бейнеде бірден барлық аят фасылаларында көрінеді.
Қызыл тілділігіне зиян келтірмей Құранда кейбір сөздердің
қағидадан тыс ерекше бір тәрізде қолданылуы, мұның дәлелі
болыптабылады.Құранжолдарында еңкішкене бір өзгерістің
болуы яғни, бір сөзді алдыға не артына қою дереу сәйкестікті
бұзады.
7
Қорыта айтқанда Құрандағы әсер мынадай: Оның
бөлімдері өлеңнің ұйқасында болғаны сияқты біркел-
кі үйлесімдермен және өлшемдермен, харекелермен және
сүкундарменөлшенбейді. Оныңөлеңі
хашв
жәнеқайталаумен
немесе
хазф
және нұқсандықпен түзетілмейді. Керісінше,
оның бөлімдері - барлық бұл шектеулерден, өлеңі - жасанды
өнерлерден, сөздері
тағкидтен
*
аулақболуарқылымақсатын
кемшіліксіз түсіндірген қажет болған жерде тыныш тағы да
қажет болған жерінде айбынды бір тәсіл болып табылады.
8
Құранның нәзік жерлерін үлкен бір біліммен түсініп,
түсіндірген заманымыздағы ғалымдарымыздан Бадиүззаман
Сайд Нұрси бұл тақырыпта былай дейді: «Құран Муғжизул-
баяндағы кемелді түсінік жүйесі әлемдік кітаптағы өнер
тәртібін ретті тәсілдерімен тәпсір еткенінде, ұйқасты
7
С. Кутуб, «Құранда әдеби жанр», 156-158 беттер.
*
Мұндағы:
хашв
- мәнсіз қоспа,
хазф -
алып тастау,
тағкид -
түсініксіз және
жөн-жосықсыз дегенді білдіреді.
8
С. Салих, «Мәбәхис», 340 - бет.
120