165 / 212
“Хикмет”
баспа үйі
сы бар еді. Бұл екі талпыныспен немесе басқа себептермен
жазылған жүзмыңдаған арабша кітаптар бар. Олардың еш-
бірі Құранға ұқсамайды. Ғалым секілді қарапайым біреу
де ұқсамағандығын дереу түсінеді. Олай болса‚ Құран не
бәрінен де төменгі деңгейде. Бұл тіпті‚ оның дұшпандарының
барлығы мойындағанындай мүмкін емес. Немесе бәрінен де
жоғарыда.
Бұғанмысал алдыңғыбөлімдеҚұран тәсілінің бастыерек-
шеліктерін ұсынуға тырысқан едік. Сонда ешқандай сөздің
онымен бір арадан‚ бір деңгейден табылмайтын оның ерек-
ше жоғары қасиеттерінен айтқанбыз. Ол жоғары қасиеттерді
бір араға жинау былай тұрсын‚ олардың ешбірінің де Құран
ауқымымен ауқымдаса алмайтындығын түсінген болатын-
быз. Бұл да оның (Құран) бұ дүниеден болмағандығынан еді.
Құраннан мұғжиз болған бөлім қысқа да болса бір сүре.
Құран алғаш жекпе-жекке шақырғанда өзі секілді бір сөз ай-
туларын
(Тур, 33-34)
немесе шығарылған хикаялардан құралса
да он сүре
(Һуд, 13-14)
кетірулерін, еш болмағанда бір сүре
келтірулерін
(Юнус, 38; Бақара, 23)
қаласа да, әр мәртесінде де
алдындағыларының әлсіздіктері арқасында да айғарылып
ашық тұрды. Мұнан түсінікті болғаны мұғжиз болғанның ең
аз мөлшері бір сүре. Әйтпесе‚ Мұғтәзиләның айтқанындай не
Құранның барлығы; не болмаса кейбіреулердің айтқанындай
сүреден аз болса да «Құран» дей алатын мөлшер мұғжиз
емес.
2) МАЗМҰНЫНЫҢ БАЙЛЫҒЫ (ЖӘМИЙЕТІ)
Иғжаз ауқымды түрде көрініс тапқан бір саты да,
Құранның теңіне кездестірмейтін жәмийеті. Бұл сөзіндегі‚
мағынасындағы,
іліміндегі,
тақырыптарындағы
және
тәсілдеріндегі жәмийет болып бес бөлімге бөлінді.
167