38 / 212
“Хикмет”
баспа үйі
жағынан Мекке тұрғындарына үнделген. Тақырып жағынан
болса, мүминдердің жүректерін тазалауға бағытталған
қоғамдық тақырып бар. Міне, сондықтан да ғалымдар бұл
сүрені «Мәдинада түссе де үкім жағынан мекки» тобына
орналастырған.
7
Басқа бір аят кәримәны оқып көрейік: «Ей, адамдар! Сен-
дерді бір еркек, бір ұрғашыдан (АдамменХауадан) жараттық.
Біріңді бірің танып алуларың үшін, сендерді ұлттарға
және руларға жіктедік. Аллаһтың алдында ең ардақты
болғандарыңыз - (бұл жалғанда) тақуа болғандарыңыз»
(Хұжурат, 13)
- деген аят кәримәсы, мекен жағынан Меккеде
түскен. Уақыт жағынан, һижрәттан кейін‚ Фатх күні түскен.
Тақырып жағынан, адамзаттың жаратылысындағы бірлікті
еске түсіреді. Адамдар жағынан болса, әрі Мекке әр Мәдина
тұрғындарына үнделуде. Сондықтан ғалымдарымыз бұл
аятты не нақтылай түрде мекки, не де нақты түрде мәдәни
санамай «Меккеде түскен болса да, үкім жағынан мәдәни
болғандар» тобына жатқызған.
8
Ғалымдарымыз Ислам дағуатының (егжей-тегжейіне дей-
ін) жайылу барысына қарай риуаяттарды зерттеп, тіркегені-
мен, шығыстанушылардың (миссионер) қарсы пайдаланып*
рауиларға және риуаяттарға шабуыл жасап, теріске шығаруға
тырысқандарына таңданбау және үрейленбеу мүмкін емес.
40
7
Зәрқәши, «Бурһан», I, 195-бет
8
Субхи Салих, «Мабахис», 168-бет
* • Орианталисттер XIX ғасырдың ортасынан бері Құранның бөлімдерін
хронологиялық тізбекке қоюға тырысып келді. Себебі олар Ислам
жайындағы ең басты үкімдерін осы тізбекке байланыстырғылары ке-
леді. Өткен ғасырда Г. Уэйл, Уильям Муир, З. Нөлдеке, А. Радуэл, осы
ғасырда Р. Бэл, Р. Блачер осы тақырыппен көп айналысқан кісілер. Бұлар
көбіне Ислами риуаяттарды я біле тұра алмаған, яки риуаяттарды тал-
дау қабілеттері болмағандықтан аттап өтіп кеткен. Уэйл бұл істі 1844 те