40 / 212
“Хикмет”
баспа үйі
Бірақ, сахабалар дәуірінен бері Құранға деген мұқи-
яттылық себебімен бұл іспен айналысқан, жаттап жеткіз-
ген адамдар болып тұрған. Бұл жайлы тек мынаны айту ке-
рек, бұл тақырыптағы көптеген риуаяттар, хадис ілімінің
өлшемдеріне қарағанда интикадқа (талқыға) салуы керек
және салынған да. Негізінде кезеңдерінің ең сенімді жолы ри-
уаят болса да, риуаяттарды бағалау қажеттігі қабілеттілікті
керек еткен. Осыдан барып көптеген тәпсірші және ғалымдар
әр уақыт риуаятқа көп көңіл бөлмей, ауық-ауық осы
тақырыпта ижтиһадқа мойын бұрған. Шынында мекки мен
мәдәни аяттардың ұсақ-түйек мәселелерінің едәуір бір бөлігі
ижтиһад арқылы бізге жеткен.
10
Жабери (ө. 732/1332) бы-
лай деген: «Мекки мен мәдәниді білудің екі жолы бар: бірі
сәма’и (жеткізу), екіншісі қияси (ижтиһад) жолы».
11
Алдын-
да көрсеткеніміздей Бақиллани да осыны нұсқаған.
МЕККИ ЖӘНЕ МӘДӘНИ СҮРЕЛЕРДІҢ АРАСЫНДАҒЫ
АЙЫРМАШЫЛЫҚТАР
Құран сүрелерін атақты түрімен мекки және мәдәни деп
реттеуде қиындық тумайды. Хадисшілердің интикад (хадис
ілімінің әдіс-тәсілдерін айқындау) тәсілдерін қолдану арқы-
лы, риуаяттардың сахихтары алынып, мәселе анықталады.
Мәдинада түскен сүрелердің реттелуінде әбігерлік көп бол-
мауы мүмкін. Өйткені‚ ол уақытта Ислам жайылған, Құран
нұсқалары көбейтілген. Бірақ‚ мекки бөлімде әбігерліктер
болды. Өйткені‚ ол кезде мұсылмандардың саны аз еді;
оқиғалар Мәдинадағыдай ашық емес еді. Соған қарамастан,
ол турасында құбылулар көп болмайтындай түрде, тек үш
мекки, үш мәдәни дәуірге жата алатын сүрелер бар. Сұбхи Са-
лих “Мәбахисінің” 185-233 беттерінің арасында елу парақтық
кең орында әсіресе мекки дәуірдің сүрелерін, тақырып және
42
10
С. Салих, Мәбахис, 181-бет.
11
Зәрқәши, Бурһан, I, 189-бет.