86 / 212
“Хикмет”
баспа үйі
Аяттар мен сүрелер арасындағы байланыс тақырыбында
үйлесімдіктің табиғилығын айтудыңнемесе дәлелдер арқылы
күш салып, үйлесім құрудың негізгі өлшемі – тақырыптар
арасындағы ұқсастық.
3
Сөздің соңы басымен байланысты
және бір тақырыпта болса, түсінікті әрі қабылданған бір
үйлесімділік бар болғаны. Әр түрлі себептерге және бір-бі-
рімен қатысы жоқ мәселелерге тиісті болса, ашық түрдегі
үйлесімділіктің болмағандығы. Демек, үйлесімділік жағ-
дайы ашық болумен бірге‚ кейде жасырын да болады. Бұл
жасырындық - аяттардан гөрі сүрелер арасында көрінеді.
Өйткені, тақырыптың бір ғана аятпен аяқталуы өте си-
рек:
тә’кид
(күшейту) немесе
тәфсір
(ашықтау),
истисна
бөлекке шығару немесе
хаср
(шектеу)
и’тираз
(қарсылық)
және
тәзйил
(толықтыру) мақсаттарының біреуімен аят-
тар қатарласып келеді. Осылайша байланыс пен бүтіндік
пайда болады. Аяттар арасындағы байланысты байқау үшін
Құранды оқыған кісі, кейде әдеби зауқын, кейде тума ақыл-
парасатымен басқарып, мән беріп отыруы керек. Осылайша,
аяттағы сөздердің терминдік мағынасы мен философиялық
түсініктемесін білсе де, білмесе де жалпыға‚ не жекеге тән
жайттар мен субъектив‚ не обьектив болсын, ақылдық, сезім-
дік немесе қияли бірнеше байланыстар құра алады. Аяттар
арасындағы
тәләзүм
, көптеген жағдайда себеп-нәтиже бай-
ланысымен жалғасады. Егер оншалықты қажеттілік болма-
са, бір нәрсенің екі ұшын, қарама-қарсы жағын көз алдыға
келтіріп, көзделген мақсат жеткізіледі. Азаптан кейін
рахметтің, жәһәннамнан кейін жәннаттың айтылуы, ақылды
қозғағаннан кейін жүрекке үндеу, үкімдерді баяндағаннан
кейін жүректі жұмсартатын зүһд пен қиссалардың баянда-
луы осы ерекшеліктен туындаған.
Аят пен сүрелер арасындағы үйлесімділікті көрсету
тұрғысында шынайы тәпсіршілер орынсыз түсініктеме бе-
88
3
С. Салих, Мәбәхис, 152-бет.